Bạn có bao giờ thắc mắc tại sao chúng ta cần tìm hiểu về cơ cấu dân số? Thực tế, nó giống như “bức tranh chân dung” về dân số một quốc gia, cung cấp thông tin về độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn, nghề nghiệp,… Từ đó, chúng ta có thể dự đoán xu hướng phát triển kinh tế, xã hội và đưa ra các chính sách phù hợp.
Theo Pháp lệnh dân số năm 2003, cơ cấu dân số được định nghĩa là: “Tổng số dân được phân loại theo giới tính, độ tuổi, dân tộc, trình độ học vấn, nghề nghiệp, tình trạng hôn nhân và các đặc trưng khác”.
Nói một cách dễ hiểu hơn, cơ cấu dân số cho biết tỷ lệ phần trăm của từng nhóm dân số trong tổng số dân của một quốc gia hoặc khu vực. Ví dụ, tỷ lệ người trẻ, người trong độ tuổi lao động, hay người già là bao nhiêu?
Phân loại cơ cấu dân số: “Bức tranh” đa chiều
Cơ cấu dân số không chỉ đơn giản là số liệu về dân số, mà còn được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau để có cái nhìn toàn diện nhất:
1. Theo đặc điểm cá nhân:
- Giới tính: Nam/Nữ
- Độ tuổi: Dưới 15 tuổi, 15-64 tuổi, trên 65 tuổi
- Dân tộc
- Trình độ học vấn
- Nghề nghiệp
- Tình trạng hôn nhân
2. Theo khu vực địa lý:
- Nông thôn
- Thành thị
- V vùng kinh tế – xã hội
Cơ cấu dân số theo độ tuổi và giới tính: Góc nhìn cơ bản
Đây là cách phân loại phổ biến nhất, giúp chúng ta nắm bắt được tình hình dân số một cách tổng quan.
Theo thống kê của Tổng cục Thống kê Việt Nam:
- Cuối năm 2020, tổng dân số Việt Nam là khoảng 97,3 triệu người, trong đó nam chiếm 48,6% và nữ chiếm 51,4%.
- Tỷ lệ dân số dưới 15 tuổi chiếm khoảng 23,3%, dân số từ 15-64 tuổi chiếm khoảng 69,2% và dân số trên 65 tuổi chiếm khoảng 7,5%.
Cơ cấu dân số theo khu vực địa lý: Thành thị vs Nông thôn
Sự phân bố dân số giữa thành thị và nông thôn cũng là một yếu tố quan trọng, phản ánh sự phát triển kinh tế và tốc độ đô thị hóa.
Ví dụ:
- Thành thị: Mật độ dân số cao, kinh tế, xã hội và hạ tầng phát triển.
- Nông thôn: Mật độ dân số thấp, tập trung vào sản xuất nông nghiệp.
Theo thống kê của Tổng cục Thống kê Việt Nam, tính đến cuối năm 2020:
- Tỷ lệ dân số thành thị chiếm khoảng 38,3%.
- Tỷ lệ dân số nông thôn chiếm khoảng 61,7%.
Đặc điểm cơ cấu dân số Việt Nam hiện nay: Xu hướng và thách thức
- Tỷ lệ dân số thành thị tăng lên, tỷ lệ dân số nông thôn giảm dần.
- Dân số trẻ và trong độ tuổi lao động chiếm tỷ lệ cao, trong khi dân số già đang tăng lên.
- Chênh lệch về cơ cấu dân số giữa các khu vực địa lý.
- Tỷ lệ nữ cao hơn so với nam.
Mối liên hệ mật thiết giữa cơ cấu dân số và sự phát triển kinh tế
Cơ cấu dân số ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều mặt của nền kinh tế:
- Nhu cầu tiêu dùng: Dân số trẻ có nhu cầu tiêu dùng cao hơn so với dân số già.
- Lực lượng lao động: Dân số trong độ tuổi lao động đông đảo là động lực cho tăng trưởng kinh tế.
- Đầu tư: Sự phân bố dân số ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của các doanh nghiệp.
- Sức khỏe và giáo dục: Cơ cấu dân số ảnh hưởng đến nhu cầu về dịch vụ y tế và giáo dục.
Kết luận: Cơ cấu dân số – “Chìa khóa” cho tương lai bền vững
Hiểu rõ về cơ cấu dân số là rất quan trọng để hoạch định chính sách, quản lý tài nguyên và đưa ra các quyết định chiến lược cho sự phát triển bền vững của đất nước.